“Çığlık”ın Hikayesi

Ece Eliboloğlu/Oslo

twitter.com/ecelibologlu

“İki arkadaşımla yürüyordum, güneş batıyordu ve birden gökyüzü kan rengine büründü. Durdum, kendimi çok yorgun hissediyordum, trabzanlara yaslandım. Siyah-mavi vadi üzerinde kan ve ateşten bir dil gibi uzanmış bulutlar ve şehir… Arkadaşlarım yürümeye devam etmişlerdi ve ben ürpertici bir kaygıyla kalakalmıştım, doğanın içinden gelen o sonsuz çığlıkla ürpermiştim.” Edvard Munch, 1893

Edward Munch dünyaca ünlü ‘Çığlık’ isimli eserini günlüğüne yazdığı işte bu cümleler ile tanımlamıştı.

Norveçli ressam tarafından 1893 tarihinde resmedilen Çığlık tablosu, dünyada Mona Lisa’dan sonra belki de en fazla bilinen resimlerden biri. Öyleki ünü Munch’un isminin bile önüne geçmiş bir resim bu.

Şimdiye kadar birçok evin duvarını süslemiş, Time dergisine kapak, Simpsons dizisine konu olmuş olan “Çığlık” tablosunun sadece bir tane orjinali bulunduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Munch bu eserden tam tamına dört tane yaptı. Bunlardan üçü Oslo’da bulunan müzelerde sergilenirken Munch’un arkadaşının oğlunda bulunan son Çığlık tablosu geçtiğimiz sene rekor bir fiyat ile tam 120 milyon dolara satıldı.

Peki ama Çığlık tablosunda Munch ne anlatmak istedi, dahası yüzlerce tablosu bulunan Munch’un neden bu eseri daha fazla öne çıktı?

İşte bu sorular ile ilgili birçok rivayet var. Bunlardan ilki Munch’un yaşadığı psikolojik sorunlar. Munch’un çocukluğu ve gençliği ailesinde yaşanan ölümler ve hastalıklar ile mücadele ederek geçti. İç dünyasındaki buhranı dışavurumcu bir ressam olarak tuvaline döktü.

Bir diğer rivayette ressamın Nietzsche’den etkilenmiş olabileceği. Resimde ön planda ızdırap çeker gibi görünen bir figür, arka planda ise Ekeberg tepesinden Oslo'nun genel görünümü yer alıyor. Tuvalde bir taraftan güneş batarken gökyüzü kan kırmızısına bürünüyor. Bir çok tarihçi bu çizimi doğanın çığlığı olarak yorumluyor.

Ancak bazı sanat tarihçileri resimde görülen koyda akıl hastanesinin yer aldığını ve buradan gelen çığlıkların Munh’u etkilediğini söylüyor.  Üstelik Munch’un verem olan kızkardeşi de bu hastanede tedavi gördü. Dolayısı ile Munch bu tabloda kardeşinin ve kendisinin yaşadığı ızdırabı resmetmiş olabilir.

Bu ünlü tablonun Munch Müzesi’nde yer alan nüshası 2004 yılında filmleri aratmayacak şekilde çalındı. Çığlık ile birlikte çalınan bir diğer tablosu da “Madonna”ydı. Tabloların bulunması iki yıl sürdü. İki yılın sonunda tablolar bulunduğunda zarar gördükleri anlaşıldı ve tekrar restore edildi.

Norveç’in başkenti Oslo’da şu günlerde Edward Munch’un doğumunun 150. yılı sebebi ile tüm müzelerde, galerilerde sanatçının eserleri sergileniyor. Sanatçının diğer eserlerini ziyaret ettiğiniz de diğer tablolarının da en az “Çığlık” kadar görülmeye değer olduğunu görüyorsunuz!

Nobel Barış Ödülleri Nasıl Dağıtılıyor?

Özel Röportaj 

Nobel Barış Ödülü geçtiğimiz yıl Suriye krizinin çözümünde de rol üstlenen başında bir Türk'ün Ahmet Üzümcü’nün bulunduğu kimyasal silahların yasaklanması örgütüne verildi. Ödül  Norveç'in başkenti Oslo’da Ahmet Üzümcü’ye takdim edildi. 5n1k’nın yapımcısı olduğum dönemde  Oslo’da Norveç Barış Merkezi’ne gittim, ödüllerin neden Oslo’da verildiğini, adayların nasıl belirlendiğini ve ödülü almak için gereken kriterleri merkezin direktörü ile konuştum. 

Şu anda neredeyiz?

Burası Nobel Barış merkezi. Burada çok çeşitli sergilerle Nobel Barış Ödülünün hikayesini anlatıyoruz. Burası bir müze, bir galeri de diyebilirsiniz. Ama Nobel Entitüsü ve Komitesi başka bir yerde çalışıyor.

Burada pek çok resim ve isim var, nedir bunlar?

Burası bizim duvar kağıdımız. Burada tüm ödül kazanmış kişileri, 125 kişinin hepsini görebilirsiniz. Bu çubuğu kullanarak da aralarında gezebiliriz. Örneğin Shirin Ebadi’yi bulup hakkındaki bilgileri okuyabilirsiniz ve neden Nobel Barış ödülü aldığını öğrenebilirsiniz.

Örneğin bu yıl ödülü OPCW kurumu aldı. Ödülü kazananı kim seçiyor? Barış Merkezi'nin üyeleri kimler?

  Burada Nobel komitesi ile ilgili bilgileri okuyabilirsiniz. Ama biz Nobel Komitesi değiliz. Onlar başka yerdeler. Komite üyeleri Norveç Parlamentosu tarafından seçiliyor. Komite 5 kişiden oluşuyor ve hepsinin siyasi geçmişi birbirinden farklı. Yani Norveç nüfusunun fikrini temsil etmeye çalışıyorlar. Normalde bu pozisyonda 5 ile 7 yıl arasında bulunuyorlar ve belki daha sonra yerlerine başkası geliyor.

Nobel ödülüne bir çok aday başvuruyor. En önemli kriter nedir?

 Komite her yıl Nobel Barış ödülünü alması gereken kişi konusunda bir çok öneri alıyor. Bu yıl 259 kişi önerildi. Sonuç olarak Alfed Nobel’in yani Nobel Ödülünü yaratan kişinin 3 temel kriterine bakıyorlar. Onun listelediği 3 kriter var.

Nedir bu 3 kriter?

 Eğer uluslararası kardeşlik için çalışmışsanız. Silahsızlanma için çalışmışsanız. Ve barış kongreleri organize etmişseniz bu 3 kriteri yerine getiriyorsanız Nobel Ödülüne Layık bulunuyorsunuz. Bu yıl OPCW Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü ödülün kriterlerine çok uygundu.

OPCW’nun hangi özellileri bu 3 kritere uydu?

 Tek tek her kriteri yerine getirmeniz gerekli değil. Nobel bunu özel olarak belirtmemiş. Ama bu organizasyon kriterlerden birini yerine getiriyor. Silahsızlanma üzerine çalışıyor.

Peki bize adım adım anlatır mısınız. Her yıl hangi aşamalardan geçiliyor?

 Her yıl Şubat itibarı ile bütün öneriler sunulmuş olmalı. Ve işte orada işin zor kısmı başlıyor. Çünkü bütün önerileri okumaları ve son elemeye kalan 5 ila 20 kişiye karar vermeleri gerekiyor. Alfred Nobel’in kriterlerine uyanlar seçiliyor. Ve en iyiler üzerine raporlar hazırlanıyor, dünya çapında uzmanlara danışılıyor. Sonunda Nobel Barış Ödülü için ya bir kişide, ya en fazla 3 kişide, ya da bir kurumda karar kılıyorlar. Bildiğiniz gibi dün açıklandı. Her yıl olduğu gibi Ekim ayının 2. Cuma gününde açılanıyor. 10 Aralık’da ise kazanan Norveç’e gelip ödülü olan altın madalya, diploma ve parayı alıyor.

Burası Alfred Nobel odası. Burada Alfred Nobel’in ve Barış Ödülünün hikayesini anlatan kitap var.

Alfred Nobel kimdir bize anlatır mısınız?

Alfred Nobel İsveçliydi. Stokholm’lu bir aileden geliyordu ve babası iflas etmişti. Alfred çok küçükken ailesi çok fakirdi. Annesi onu sokakta kibrit satması için gönderiyordu. Sonra aile Rusya’ya taşındı. Alfred’in babası Rus ordusunda çalışmaya başladı, bir kimyagerdi. Alfred çok zeki bir çocuktu çok kolay öğreniyordu. 18 yaşına gelmeden 5 dil konuşuyordu. Ama en sevdiği şey kimya idi. O bir mucitti ve bir icadı vardı. Dinamiti icat etti. Bütün dünya dinamit istiyordu ve böylece çok zengin oldu. Fakat arkadaşı Bertha Von Suttner ona dinamitten başka bir şey yapmasını, savaş için değil barış için bir şey yapmasını söyledi. Yaşlı bir adam olduğunda bu konu üzerine çok düşündü. Ve öldüğünde vasiyetinde ben Nobel Kimya Ödülü, Nobel Fizik Ödülü, Nobel Barış Ödülü, Nobel Tıp Ödülü ve Nobel Edebiyat Ödülü'nünün verilmesini istiyorum dedi. Ve Barış Ödülünün Norveç tarafından verilmesini istiyorum, diğer ödülleri İsveç verebilir dedi. Ama Nobel Barış ödülünün neden Norveç’e verdiğini açıklamadı. Hikayesi böyle.

Röportajı izlemek için: